Afgunst versus jaloezie: kijken naar een emotie die liever in de schaduw staat en waar vanuit ongemak liever niet over wordt gesproken.
Verschil tussen jaloezie en afgunst
Om tot de kern van afgunst te komen, is het belangrijk haar eerst goed te onderscheiden van een verwante emotie: jaloezie.
· Jaloezie richt zich op iets wat je bezit, maar dreigt te verliezen – denk aan de angst je partner kwijt te raken.
· Afgunst daarentegen gaat over iets wat je niet hebt, maar vurig wenst, en richt zich op degene die dat wél bezit. Afgunst is dus altijd relationeel, en raakt aan het zelfbeeld: je bent pas afgunstig als het talent of bezit van de ander voor jou betekenisvol is. Vaak gaat het om aandacht, erkenning, waardering.
Complex en verborgen: lezing Rob Compaijen.
Afgunst is een complexe, vaak verborgen emotie. Ze knaagt vanbinnen, blijft zelden onopgemerkt voor wie haar voelt, maar des te vaker onuitgesproken tegenover de buitenwereld. Hoe reken je af met zo’n hardnekkige emotie, die zich diep in de ziel nestelt, vaak zonder dat je er grip op hebt? Deze vraag stond centraal in de leesgroep van Radboud Reflects, die zich deze week boog over Afgunst, een boek van filosoof en Radboud-alumnus Rob Compaijen.
Amadeus de film
Een schoolvoorbeeld van afgunst vinden we in de film Amadeus (1984), waarin hofomponist Salieri verteerd wordt door het talent van Mozart – zozeer zelfs, dat hij in de film zijn rivaal de dood injaagt. Hier raakt afgunst aan het meest extreme: vernietiging van de ander. Maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Afgunst kan ook leiden tot gezonde competitie, zoals blijkt uit de rivaliteit tussen wielrenners Wout van Aert en Mathieu van der Poel. Beiden streven naar roem, beide zijn zich pijnlijk bewust van het talent van de ander – en toch voeden zij elkaar in hun streven. Wedijver hoeft niet destructief te zijn, afgunst kan ook motiveren.
Stop met vergelijken
Compaijen reikt in zijn boek ook mogelijke manieren aan om met afgunst om te gaan. Een daarvan is het doorbreken van onze neiging tot voortdurend vergelijken. Volgens de mystieke ethiek van Iris Murdoch ligt er bevrijding in het ontwikkelen van kalme tevredenheid: het vermogen om de voorspoed van anderen rustig in ons op te nemen, zonder onszelf daarin voortdurend als maatstaf te nemen. Je zou het als volgt kunnen samenvatten: “Leren tevreden zijn met wat je hebt. Misschien kan mijn buurman beter wielrennen dan ik, maar ik kan beter koken.”
Vergelijken op afstand kan gelatenheid geven: ik hoef niks meer
Toch is het onderling vergelijken niet per se negatief. Waar Salieri gek werd van de nabijheid van Mozart, ervaren we via social media eerder de afstand tot al die anderen. Het besef dat zovelen beter zijn dan jij, kan ook tot gelatenheid leiden. “Wat maakt het nog uit wat ik doe?”. Laat afgunst je niet verteren, maar inspireren. Laat vergelijking niet leiden tot begeerte of bitterheid, maar tot persoonlijke groei.
En misschien is dat de belangrijkste les: dat afgunst, mits onderkend en begrepen, ook een motor kan zijn. Niet om de ander te bestrijden, maar om jezelf te ontwikkelen. En dat begint bij het durven aankijken van een emotie die liever in de schaduw blijft of het nu om jaloezie of om afgunst gaat.
