De essentie: luisteren, luisteren, luisteren
De essentie van rouwbegeleiding is voor mij vooral ‘luisteren’. Eerst luisteren, daarna nog eens luisteren, en uiteindelijk nóg een keer luisteren. Echt luisteren betekent horen wat niet wordt gezegd, juist op emotioneel en zielsniveau. Het draait om het ontdekken van de behoeften van de ander, zonder je eigen intenties te spiegelen. Dat is een uitdaging.
Rouw en verlies worden vaak onder het tapijt geschoven. We willen verder met ons leven. De bult wordt groter en onoverzichtelijk, en de reactie is vaak het leggen van een nieuw tapijt, in een andere kamer, in plaats de confrontatie aan te gaan.
Rouw gaat bovendien niet alleen over het verlies van een persoon of dierbare. Zoals Herman de Monnik (2010, Verlieskunde) stelt, omvat het meerdere aspecten:
Naast de rouwtaart heb ik geleerd[1] dat inzicht in vijf systemische krachten helpt bij de verwerking van deze taartpunten. Deze krachten vormen een bron voor groei en persoonlijke ontwikkeling. Ik licht ze kort toe:
- Balans tussen geven en nemen
Balans betekent niet dat alles precies in evenwicht moet zijn, zoals op een weegschaal. Het gaat erom dat geven energie geeft en dat de ander bereid is te ontvangen. Hoe je dit ervaart, hangt af van wie je bent en hoe je gevormd bent binnen je gezin van herkomst. Te veel geven of te veel willen ontvangen kan voor onbalans zorgen. Echte balans ontstaat wanneer geven en nemen vanuit vrijheid gebeuren, zonder verplichting. - Rangorde
Rangorde verwijst naar de rol die iemand inneemt of wil innemen binnen een groep, en wordt gekoppeld aan expertise of positie. Iemand met specifieke kennis heeft bijvoorbeeld een hogere rangorde op dat gebied. Rangorde wordt ook beïnvloed door je plek in het gezin van herkomst en de impact die dit heeft gehad op jouw ontwikkeling. Acceptatie van de rangorde binnen een systeem zorgt voor harmonie. Respect voor elke positie binnen het systeem is essentieel voor balans. - Plek
Plek gaat over je gevoel van welkom zijn als mens, los van je gedrag of dat van anderen. Het verwijst naar de ruimte die je als kind kreeg binnen je gezin van herkomst om volledig jezelf te zijn. Een veilige plek betekent dat je je geaccepteerd voelt, rust ervaart en ruimte hebt voor natuurlijke beweging en groei. - Loyaliteit
Loyaliteit gaat over trouw zijn aan jezelf, niet omdat het van je verwacht wordt, maar omdat het authentiek voelt. Vaak speelt hierbij je eigen normen en waarden een rol. Echte loyaliteit betekent niet dat je je aanpast aan anderen, maar dat er een balans is die leidt tot wederzijds respect en een gewenst resultaat: er is geen scheefgegroeide loyaliteit. - Niets verdwijnt vanzelf is de weg naar zinvinding
Dit verwijst naar het gevoelde ongemak en de onrust die essentieel zijn voor persoonlijke groei en vormt de grootste uitdaging. Door verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen miskende of soms valse gevoel kun je deze uitdagingen omzetten in ontwikkeling. Als dat niet gebeurt blijft er een verlangen naar ‘hoe het was’. Balans, rangorde, plek en loyaliteit vormen daarbij een basis voor zinvinding.
Bij begeleiding rondom verlies is het waardevol om de bovenstaande vijf aspecten te bespreken. Inzicht in deze aspecten kan helpen bij aanvaarding of acceptatie. Het verschil tussen beide is subtiel:
- acceptatie is rationeel (“het is zoals het is”), terwijl
- aanvaarding gaat over vertrouwen in een groeiproces dat niet volledig voorspelbaar is.
Het goede nieuws is dat we het verleden niet kunnen veranderen en de toekomst niet kunnen controleren. Wat wél mogelijk is, is dat inzicht in het verleden perspectief biedt op de toekomst, zonder deze vast te zetten.
Een waargebeurd verhaal
Mogelijk verlies
Patricia zit voor me en vertelt dat de gedachte aan het mogelijke verlies van haar ouders haar bijna tot tranen brengt. Ze wil begrijpen wat er emotioneel bij haar gebeurt. Haar broer ervaart deze emoties niet, en met haar ouders kan ze hier moeilijk over praten. Patricia vraagt zich af hoe ze met haar gevoelens kan omgaan en waarom haar beleving zo verschilt van die van haar gezinsleden.
Gezin van herkomst
Patricia deelt openhartig over haar gezinssituatie: de plek die ze innam, haar loyaliteit naar haar ouders, het broertje dat altijd meer aandacht kreeg, en de lastige sfeer thuis. Met een familie(tafel)opstelling brengen we haar gezin van herkomst in kaart. We bespreken de balans tussen geven en nemen, de rangorde, haar plek, haar loyaliteit en het principe dat niets vanzelf verdwijnt.
Wat levert het op?
In anderhalf uur wordt duidelijk dat in Patricia’s gezin van herkomst geen balans was tussen geven en nemen, omdat haar ouders dat vanuit hun eigen systeem niet konden geven. De rangorde ontbrak, omdat Patricia de afwezige rol van haar vader overnam, zonder te weten hoe ze dat moest invullen. Haar (scheefgegroeide) loyaliteit was volledig extern gericht, naar haar ouders, en niet naar zichzelf.
Wie is waarvoor verantwoordelijk?
Door de bron van deze patronen te onderzoeken, heeft Patricia inzicht gekregen in haar eigen loyaliteit. Ze kan nu verantwoordelijkheid laten bij degenen bij wie die hoort. Patricia voelt zich zichtbaar opgelucht en kan nu genieten van tijd met haar ouders, zonder zich verantwoordelijk te voelen voor hun geluk. Geven en nemen is in balans.
Indicaties voor rouwbegeleiding
Welke hulp en welke vorm van begeleiding nodig is, verschilt per persoon en situatie. Begeleiding bij verlies (ongeacht het soort verlies) kan zinvol zijn in de volgende situaties:
- Wanneer heftige gevoelens aanhouden en zich vastzetten in je lichaam.
- Als je voortdurend twijfelt over wat je wel of niet moet doen.
- Bij een langdurig laag energieniveau.
- Wanneer je slecht slaapt en last hebt van chronisch slaaptekort door piekeren.
- Als je geen ruimte hebt om je gevoelens te uiten of ze inslikt om anderen niet te belasten.
- Wanneer je merkt dat je geen goed afscheid hebt kunnen nemen.
- Als je een ernstig trauma hebt meegemaakt.
Voor informatie: www.gac-coaching.nl of 0619604831
[1] Met dank aan Willem Minkels van de Roestenbrugh te Bokhoven.
